در چند سال اخیر ما هر روز نام فناوری را می‌شنویم اما آیا می‌دانیم فناوری چیست؟ وقتی حرف از کسب و کارهای دانش بنیان به میان می‌آید، آیا می‌دانیم این واژه و این کسب و کارها دقیقا چه ارتباطی با فناوری دارند؟ ما قصد داریم در این سری مقاله مسیر خود را با ارائه تعریف پایه‌ای‌ترین مفاهیم نوآوری، فناوری و دانش بنیان آغاز کنیم و در نهایت به تشریح روابط پیچیده بین مفاهیم مختلف این حوزه ها بپردازیم. دلیل آن چیزی نیست جز: ارزش!
امروزه ارزش حرف اول و آخر را در زندگی ما می‌زند، به طور خلاصه هر کسی یا کسب و کاری که بتواند ارزشی نو خلق کند و یا ارزش‌های موجود در اطراف و محیط خود را به درستی بشناسد و آن را کسب نماید می‌تواند پیشرفت کند و در آینده ما نیز تاثیرگذار باشد. در غیر این صورت محکوم به شکست و نابودی است. پس چه بهتر اکنون که ما در دنیایی از فناوری های ارزشمند زندانی هستیم، آن ها را بهتر بشناسیم تا بتوانیم به نوبه خود از آن‌ها بیش از یک کاربر و در حد یک توسعه‌دهنده بهره ببریم. عیار این کار در شرایط فعلی کشور ما که از درون و بیرون دچار مشکلات فراوانی است دو چندان می‌شود و هرچه بیشتر در دریای عمیق فناوری پیش برویم آن را بهتر درک خواهیم کرد.
فناوری در طول تاریخ بشر همواره اشکال و کاربردهای مختلفی داشته است. به طور مثال در یک دوره از تاریخ ایجاد آتش یک فناوری نوین به شمار می‌رفته و در دوره‌ای دیگر نحوه ساخت اتومبیلی که با سوخت فسیلی حرکت کند؛ اما چیزی در تمام طول تاریخ ثابت بوده است و آن ذات فناوری و نحوه تعامل انسان با آن بوده است که موجب پیشرفت بشر علی الخصوص در طی قرون اخیر شده است.
همانطور که در ابتدا به آن نیز اشاره شد، اولین نکاتی که وقتی پیرامون فناوری صحبت می‌کنیم، باید به آن توجه کنیم و اهمیت به سزایی نیز دارد، آن است که اصلا فناوری چیست؟ آیا فناوری در زمان‌های مختلف همواره یک تعریف برای انسان داشته است؟ آیا نحوه تعامل انسان با فناوری در طول تاریخ ثابت بوده است؟ اگر متغیر بوده است، این تغییر از چه پارامترهایی پیروی می‌کند؟
فناوری چیست؟
داشتن یک تعریف درست از فناوری و درک آن، به ما کمک می کند که بتوانیم توسط آن خلق ارزش کنیم و این ارزش خلق شده را کسب نماییم. اگرچه گذشتگان ما بدون داشتن این درک و تعریف توانسته بودند که چوب و سنگ را به ابزارهایی ارزشمند تبدیل و به وسیله آن ابزار به زندگی خود کیفیت ببخشند اما این امر امروزه با پیشرفت نمایی فناوری ها عملا غیر ممکن خواهد بود.
یک اشتباه رایج در تعریف فناوری آن است که گاها فناوری را تنها به سیستم‌های پیشرفته و پیچیده همچون ابررایانه‌ها، فضاپیماها، علوم نوین، و … منحصر می‌دانند. حتی شما هم در نگاه اول وقتی می‌خواهید به فناوری فکر کنید شاید فناوری‌های نوین زیستی، نانو فناوری و … در ذهنتان نقش ببندد و این در حالی است که این امر کاملا غلط است. برای فناوری تعاریف مختلف و متنوعی ارائه شده است. یکی از معروف‌ترین و در عین حال پرکاربردترین تعاریف برای فناوری را، پروفسور طارق خلیل در سال 2000 منتشر کرد؛ در این تعریف فناوری متشکل از مجموعه دانش، محصولات، فرایندها، ابزار، روش‌ها و سیستم‌هایی است که در جهت خلق و ساخت کالاها و ارائه خدمات به کار می‌رود، به بیان ساده‌تر از نظر پروفسور خلیل فناوری، اجرای عملی دانش است.
عده‌ای دیگر معتقدند فناوری دانش کاربردی‌ای است که در قالب مصنوعاتی همچون ماشین آلات و دستگاه‌ها، قطعات، محصولات و سیستم‌ها استفاده می‌شود. در نگاهی دقیق‌تر و جامع‌تر فناوری دارای سه بعد سخت افزار (تجهیزات)، نرم افزار (مهارت)، دانش افزار (دانش) است که در این بین بعد سخت افزار به ساختار و معماری شکل فیزیکی، بعد نرم افزار به مهارت‌های به کارگیری فناوری و بعد دانش افزار به دانش چرایی و چگونگی فناوری اشاره دارد.
حال اگر بخواهیم از تئوری و تعاریف علمی فاصله بگیریم و بیشتر جنبه عملیاتی و کاربردی فناوری را در نظر بگیریم، بر اساس این تعاریف سوالات مهمی ذهن ما را به خود مشغول خواهد کرد:
چه چیزهایی در اطراف ما فناوری هستند؟ فناوری یک محصول است یا یک روش؟ آیا در محصولات مختلف فناوری های مختلف به کار رفته؟ آیا همه فناوری ها یک شکل فیزیکی و قابل لمس دارند؟ و شاید هزاران سوال مهم دیگری که با شنیدن اسم فناوری به ذهن ما نقش ببند.
شناخت فناوری
به بیان خیلی ساده، فناوری را مجموعه ابزار، روش ها و علم انجام کار تعریف کردیم و طبق این تعریف هر چیزی که توسط بشر ساخته شده است اولا خود یک فناوری ساخت داشته است و ثانیا خود به عنوان یک فناوری در انجام کار دیگر به کار گرفته شده است. اما آیا این نگاه، در زندگی شلوغ امروز ما کاربردی است؟ با این نوع نگاه به فناوری آیا ما می‌توانیم به ارزش‌های فناوری های مختلف پی ببریم و با مدیریت این ارزش‌ها و تعامل درست با فناوری به بهترین شکل از آن استفاده کنیم؟
یقینا جواب همه این سوالات خیر است. اما چرا؟
اجازه دهید برگردیم و از ابتدا مرور کنیم، ما می‌خواهیم ارزش خلق کنیم و یا ارزش‌های موجود را کسب کنیم، در دنیای ما که پر از فناوری‌های متنوع و گوناگون است، قدم اول ورود به دنیای فناوری شناخت آن است و اکنون تصمیم داریم آن را بشناسیم. به این ترتیب پر واضح است که وقتی ما همه چیز را فناوری بنامیم پس عملا همه تعاریف و شناخت ما بی‌فایده خواهد بود؛ بر این اساس نیاز است تا کمی تعریف خود را بهینه کرده و به فناوری با نگاهی عملی‌تر بنگریم.
فناوری از منظر کارکرد به دو دسته فناوری‌های محصول و فناوری‌های فرایند دسته بندی می‌شوند.
فناوری محصول، آن دسته از فناوری‌هایی هستند که در ظاهر و باطن محصولات مختلف به کار رفته‌اند و کاربر نهایی به نحوی از امکانات بهره‌مند خواهد شد. به طور مثال، فناوری صفحه نمایش خمیده یا تا شو، پردازنده‌های مرکزی رایانه‌ها، سیستم گیربکس اتوماتیک اتومبیل‌ها و … از جمله معروف‌ترین فناوری های محصول به شمار می‌روند. در اینجا لازم به ذکر است که بین محصول و فناوری محصول تفاوت وجود دارد و اگرچه امروزه همه محصولات از اجزای مختلفی تشکیل می‌شوند اما همه این اجزا به عنوان یک فناوری در نظر گرفته نمی‌شوند و فقط اجزایی که به طور مستقیم پردازش انجام می‌دهند در دسته فناوری محصول قرار می‌گیرند. به طور مثال در یک لپ تاپ، صفحه نمایشگر و پردازنده به عنوان فناوری محصول در نظر گرفته می‌شوند اما بدنه آن یا صفحه کلید مکانیکی آن به عنوان فناوری محصول نامبرده نمی‌شود. (البته لازم به ذکر است که این دسته بندی برای فناوری محصول مورد تایید همه صاحب‌نظران این عرصه نیست و این دسته‌بندی صرفا برای شناخت بهتر فناوری های نوین کاربردی و عملیاتی است.).
اما فناوری فرایند شامل سیستم‌های ساخت و تولید و ارائه خدمت هستند که در فرایند تولید و عملیات سازمان‌ها و کسب و کارها به کار گرفته می‌شوند. این دسته از فناوری ها به طور مستقیم توسط کاربر یا مشتری قابل لمس نیست و اثر آن بر کیفیت، قیمت و هزینه نهایی محصول تاثیر گذار می‌باشد.
تا به اینجای کار توانستیم یک تعریف واحد از فناوری ارائه کنیم و یک دسته بندی مناسب از فناوری های مختلف داشته باشیم. در ادامه نیز به تغییرات فناوری، نوع شناسی فناوری و مدیریت فناوری خواهیم پرداخت و همچنین بررسی خواهیم کرد که چرا فناوری و نوآوری همچون دو برادر به یکدیگر وابسته‌اند.
